Đại cương về tác dụng của thuốc

Tác dụng của thuốc là kết quả của quá trình tương tác giữa phân tử thuốc với các thành phần của tế bào cơ thể. Kết quả của những tương tác đó làm thay đổi tính chất sinh lý, hóa sinh của các thành phân tế bào, tạo nên những thay đôiỉ đó gọi là sự đáp ứng của cơ thể với thuốc. Thường, thuốc có tác dụng làm tăng cường hoặc ức chế một chức năng nào đó của cơ thể, chứ ít khi tạo ra những chức năng mới.

1. Thời gian tiềm tàng của thuốc

• Thời gian tiềm tàng của thuốc là thời gian kể từ khi đưa thuốc vào cơ thể đến khi xuất hiện tác dụng của thuốc. Tốc độ này phụ thuộc vào đặc tính lý hóa của thuốc, và đáp ứng của cơ thể đối với thuốc đó. Cụ thể nó sẽ phụ thuộc vào sự phân bố của thuốc, chuyển hóa của nó trong cơ thể

2. Tác dụng chính và tác dụng phụ

• Tác dụng chính hay còn gọi là tác dụng mong muốn đạt được trong điều trị. Song song với tác dụng mong muốn là tác dụng phụ, tác dụng không mong muốn trên lâm sàng. Một thuốc luôn tồn tại tác dụng chính và tác dụng phụ, vì vậy phải cân nhắc hiệu quả-nguy cơ để có tác dụng mong muốn. Thuốc trở thành chất độc khi liều lượng của nó quá cao, tác dụng phụ quá lớn, vượt trội hơn tác dụng điều trị.

3. Tác dụng tại chỗ và tác dụng toàn thân

• Tác dụng tại chỗ là tác dụng xảy ra trước khi hấp thu. Tác dụng toàn thân là tác dụng xảy ra sau khi hấp thu. Tùy từng trường hợp mà lựa chọn đường đưa thuốc để gây ra tác dụng toàn thân hay tại chỗ cho hợp lý. Chú ý cũng có trường hợp dùng thuốc bôi ngoài da với mục đích tác dụng tại chỗ nhưng lại gây ngộ độc cho cơ thể. Trẻ em có lớp da mỏng, không có tế bào sừng hóa, sự hấp thu qua da dễ dàng và lớn, vì vậy khi dùng thuốc qua đường này phải chú ý liều lượng của nó.

4. Tác dụng chọn lọc và tác dụng đặc hiệu

• Tác dụng chọn lọc là tác dụng của thuốc ở liều điều trị biểu hiện rõ rệt nhất trên một cơ quan nào đó của cơ thể.
• Tác dụng đặc hiêu thường dùng để chỉ tác dụng chọn lọc của thuốc thuộc nhóm hóa trị liệu trên một tác nhân gây bệnh nhất định.
• Một thuốc có nhiều đích tác dụng, có nhiều receptor, nên khi vào cơ thể không phải toàn bộ thuốc đều vào đúng một receptor cần thiết, mà nó có thể vào nhiều thụ thể khác nhau, mà gây ra tác dụng. Vì vậy tác dụng chọn lọc hay đặc hiệu chỉ là tương đối. Khi dùng thuốc, chú ý rằng một thuốc không bao giờ chỉ có tác dụng điều trị không, mà còn có tác dụng ngoài tác dụng điều trị đó. Thuốc càng nhiều đích tác dụng, chữa được nhiều triệu chứng, đồng nghĩa với nó là càng nhiều tác dụng không mong muốn. Cần cân nhắc hiệu quả-nguy cơ khi sử dụng.

5. Tác dụng hồi phục và tác dụng không hồi phục

• Tác dụng hồi phục là tác dụng của thuốc có giới hạn nhất định về thời gian. Tác dụng đó sẽ biến mất và chức năng của cơ quan được hồi phục sau khi nồng độ thuốc giảm đến xuống mức không đủ gây tác dungh
• Tác dụng không hồi phục là tác dụng của thuốc làm cho một phần hoặc một tính năng nào đó -của một tổ chức mất chức năng hồi phục.

6. Tác dụng trực tiếp và tác dụng gián tiếp

• Tác dụng trực tiếp là tác dụng của thuốc gây ra khi thuốc được gắn trực tiếp vào thụ thể và gây ra những tác dụng của thuốc
• Tác dụng gián tiếp là tác dụng của thuốc được thông qua khi nó làm thay đổi chuyển hóa, sự vận chuyển, tổng hợp,..